H Kristeva, το abject και η ποίηση

Η Kristeva που είναι της φροϋδικής σχολής μαζί με τον Lacan, επινόησε την ιδέα του abject. Το abject ενδημεί στον αρχαϊκό χώρο ανάμεσα στο υποκείμενο και στο αντικείμενο και προσπαθεί να κρατήσει τους δυο κόσμους ξεχωριστά.

Η θέα ενός πτώματος αναστατώνει τόσο τους ανθρώπους διότι ψυχαναλυτικά τους φέρνει αντιμέτωπους με την δική τους διαρκώς επικρεμάμενη απο-υποκειμενοποίηση, δηλαδή το θάνατο. Είναι κάτι ασφαλώς διαφορετικό βιωματικά από την απλή αντίληψη/γνώση του θανάτου ως ιδέα. Το πτώμα είναι η ολοζώντανη (pun not intended), σαρκωμένη κατάργηση της απαραίτητης ψυχικά διάκρισης μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου, αυτό που χωρίζει δηλαδή τον ενσυνείδητο άνθρωπο από τον κόσμο των άψυχων υλικών αντικειμένων.

Η σχολή Kristeva-Lacan δίνει μεγάλη έμφαση στη γλώσσα ως την κατεξοχήν λειτουργία που προκαλεί την επιθυμητή ανύψωση/διαχωρισμό του ανθρώπου από τον υλικό κόσμο στον κόσμο της αυτοσυνείδητης ύπαρξης.

Η ποίηση κατά την Kristeva αποτελεί ένα βασικό καθαρτήριο του abject, μια και χρησιμοποιεί την γλώσσα με τον οριακό τρόπο που αντανακλά τον αρχαϊκό χώρο όπου ενδημεί, τον χώρο ανάμεσα στο υποκείμενο και στο αντικείμενο, ή αλλιώς, το σημείο όπου ο πραγματικός, υλικός κόσμος μετασχηματίζεται στον φαντασιακό.

Ο Λακάν και οι τρείς ψυχικές δομές

 Η ψυχή χωρίζεται σε τρεις δομές-στάδια (περνάει από το ένα στο άλλο, αλλά υπολείμματα του καθενός μπορεί να παραμείνουν για πάντα):

1. Το Πραγματικό. [The Real]
Αντιλαμβάνεται τον κόσμο ως Ανάγκες και ικανοποίηση. Είναι ένας κόσμος ολότητας και ολοκληρωτικής πλήρωσης. Δεν περιέχει υποκείμενα. Το παιδί μπαίνοντας στον κόσμο της γλώσσας αρχίζει και αποστασιοποιείται από αυτό το 'πραγματικό', πράγμα που το βιώνει ως απώλεια. Το πραγματικό παρόλα αυτά εκδηλώνεται συνέχεια στη ζωή ως ο βράχος στον οποίο σκάει η διαμορφωμένη αντίληψη για τον κόσμο (που την λέμε (καταχρηστικά) πραγματικότητα).

2. Η Φαντασιακή Τάξη [The Imaginary Order]
Η απώλεια, το τραύμα του αποχωρισμού από τον κόσμο της ικανοποίησης (η μητέρα είναι βασικό κομμάτι αυτού του κόσμου), δημιουργεί την Απαίτηση (η οποία εξ' ορισμού δεν μπορεί να ικανοποιηθεί) και την προβάλλει πάνω σε όλα τα γύρω αντικείμενα και ανθρώπους, επιθυμώντας να τα ενσωματώσει στον εαυτό του. Αυτό όμως δεν μπορεί να συμβεί οπότε εν τέλει, στην Φαντασιακή Τάξη, το παιδί διαμορφώνει ένα ναρκισσιστικό καθρέπτισμα του εαυτού του (Ideal Ego), για το οποίο φαντασιώνεται ότι είναι ολοκληρωμένο άτομο, σταθερό και συνεπές, προκειμένου να αναπληρώσει το αίσθημα απώλειας. Αυτό το καθρέπτισμα συνοδεύει λίγο ή πολύ κάθε άτομο στην μετέπειτα ζωή του, αναλόγως με το πόσο ικανοποιητικά θα περάσει στο επόμενο στάδιο.

3. Η Συμβολική Τάξη [The Symbolic Order] ή Οι Άλλοι
Η Συμβολική Τάξη είναι περί της Επιθυμίας. Το παιδί έχοντας πλέον εισέλθει ολοκληρωτικά στον κόσμο της γλώσσας και των κανόνων έχει πλέον μεταμορφωθεί σε ένα κενό ακόμα κέλυφος στο σχήμα της κουλτούρας και της γλώσσας. Πλέον μπορεί να αντιληφθεί τους Άλλους ως τέτοιους και να λειτουργήσει κοινωνικά. Έτσι η Απαίτηση υπακούοντας στις κοινωνικές επιταγές μετουσιώνεται σε Επιθυμία. Και πάλι όμως επειδή είτε ως Απαίτηση είτε ως Επιθυμία ο σκοπός της είναι η αναπλήρωση της πρωταρχικής απώλειας, η Επιθυμία δεν ενδιαφέρεται τόσο για να αποκτήσει το αντικείμενο της, όσο ενδιαφέρεται να συνεχίσει να επιθυμεί.

Γενικώς το Πραγματικό, το Φαντασιακό και το Συμβολικό συνεργάζονται/αντιπαλεύουν δημιουργώντας τον ψυχοδυναμικό μας κόσμο.

Ο Λακάν, το πραγματικό και η πραγματικότητα

Ο Λακάν θεωρεί ότι είναι πολύ σημαντικός ο διαχωρισμός της πραγματικότητας (ο φαντασιακός κόσμος που πείθουμε τον εαυτό μας ότι είναι ο κόσμος γύρω μας) και του πραγματικού (η υλική πραγματικότητα γύρω μας που υπάρχει πέρα από τη γλώσσα και άρα πέρα από κάθε δυνατότητα να εκφραστεί).

Η είσοδος του ανθρώπου στη γλωσσική έκφραση συνιστά την ανεπίστρεπτη αποσύνδεσή του με το πραγματικό. Από εκεί και πέρα, το πραγματικό κάνει την εμφάνισή του ως ο βράχος πάνω στον οποίο αποτυγχάνουν οι φαντασιώσεις μας.